Sağlık Bakanlığı Bilim Kurulu Toplumda Salgın Yönetimi Grubu Üyesi Prof. Dr. Selma Metintaş, koronavirüs sürecine ilişkin Eskişehir Ekspres’e özel açıklamalarda bulundu. 

Mutasyon ve varyant nedir?

Hocam mutasyon ve varyant kelimeleri hayatımıza girdi anlamları nedir?

Virüsler oldukça küçük organizmalardır. Diğer hücrelerden oldukça farklı biçimde yapısal olarak sadece protein kaplı bir kılıf içinde DNA ya da RNA nükleik asitlerinden birisini taşırlar. Kendi metabolizmaları olmadığı için, kendi başlarına yaşama ya da üreme yetenekleri yoktur. Yaşamak ve çoğalmak için başka hücrelerin içine girerek onları kullanmaları gerekir. Canlı bir hücreye girdikleri zaman, o hücrenin genetik materyaline kendi genetik materyalini kopyalatıp, çoğaltır, sonra da konak hücreyi imha ederek hastanın vücudunda diğer hücrelere yayılarak işlevlerini sürdürürler. Tabi onlar çoğaldıkça sağlam hücreler o ölçüde tahrip olur, böylece organlar tahrip olur, çalışmaları bozulur. Virüslerin, özellikle de COVID-19’un etkeni olan koronavirüsler gibi RNA virüslerinin çoğalmaları sırasında yapılarını değiştirmelerine çok sık rastlanır. Yapı değişimi virüsün genetik materyalinde olur. Bir organizmanın veya virüsün genetik materyalinde DNA ya da RNA diziliminde meydana gelen kalıcı değişikliklere mutasyon denir. Bir veya birçok mutasyona sahip olup farklı biçim kazanmış virüsler de varyant olarak adlandırılır.

Yeni varyant için ölüm riski 1,35 kat daha yüksek

Mutasyonlu virüsün belirtileri ve diğer virüsten farkı nedir?

Mutasyonlu virüsün orijinal virüsten hastalık belirtileri açısından bir farkı bildirilmemiştir. Şimdiye kadar, SARS CoV-2 için mutasyonlar sonucu oluşan üç varyantın İngiltere, Güney Afrika ve Brezilya kaynaklı olduğu biliniyor. Üç varyantında SARS-CoV-2’nin evrimleşme hızından beklenenin ötesinde mutasyonlarla geliştikleri dikkat çekmektedir. Varyantların bulaşma hızlarının yüksek olduğu biliniyor. Bu durumun hastalık kontrolünde zorluk oluşturmasından endişe duyulmaktadır. Varyantların eşlik eden herhangi bir sağlık sorunu olmayan gençler arasında daha yüksek sıklıkta olduğu ve hatta ciddi hastalığa neden olduğu belirtilmiştir. Londra’dan bildirilen çalışmalarda, yeni varyant için ölüm riskinin orijinal varyanta karşı 1,35 kat daha yüksek olduğu bildirilmiştir. 

Kapalı alanlarda çok daha dikkatli olmalıyız

Birçok Avrupa ülkesinde olduğu gibi ülkemizde de görülen mutasyonlu koronavirüse karşı vatandaşlar önlemlerini artırdı. Örneğin çoğu kişi artık çift maske takıyor. Vatandaş olarak yeni virüse karşı neler yapmalıyız sizden dinleyebilir miyiz?

Pandeminin başlangıcından beri aldığımız önlemlere uymaya dikkatle devam etmemiz gerekiyor. Her zamankinden daha fazla ve daha dikkatli olarak halk sağlığı önlemlerine uyulmalıdır. Bunların başında “doğru maske kullanımı” geliyor. İlk tanımlanan SARS CoV-2 nefes havasındaki damlacıklarla ve havada asılı kalabilen şekli olduğu kabul edilen aeresoller yoluyla da bulaşabildiği düşünülüyor. Bu nedenle, özellikle kapalı alanlarda daha dikkatli olmak üzere maskeyi doğru takmak çok önemli. Maske hem uygun kalitede olmalı hem de burun ve ağızdan hava giriş alanlarını tam kapatmalı. Bazı riskli durumlarda kalabalık, kapalı ortam, sağlık hizmeti veren kurumlarda çalışan kişilerde çift maske kullanmaları önerilirse de henüz tek maske kullanımına üstünlüğü gösterilememiştir. 

Virüs insanlar arasında hızla çoğalarak dolaşıyor

Havalar ısınıyor artık, bizi nasıl bir bahar ve yaz bekliyor olacak, kısıtlamalarla ilgili öngörünüz nedir?

Varyantların ortaya çıkmasının en önemli sebebi, virüsün insanlar arasında hızla çoğalarak dolaşmasıdır. Toplumda enfeksiyonların yayılımı ne kadar az olursa varyantların oluşma ve yayılma olasılığı o kadar azalmaktadır. Bu nedenle her bir COVID-19 vakasının engellenmesi kritik önemdedir. Aşılama ve kısıtlama tedbirlerinin yanı sıra aktif takip yapılması varyant virüse karşı en etkili önlemdir. Bu nedenle, bir an önce çok sayıda insanın aşılanması sağlanıncaya dek yayılımlarını önlemek ve sağlık sistemi üzerindeki baskıyı rahatlatmak için belirlenen tedbirlere önemle uyulmasına ihtiyaç vardır.

İnfekte kişilerin ülkeye girmelerini engelleyecek önlemler alınmalı

Tabii maskenin doğru kullanımının yanı sıra önceden tanımlanan tedbirler de çok önemli. Fiziksel mesafe, el hijyeni kurallarına uyum, kalabalık ve kapalı alanlarda 15 dakikadan fazla bulunmama, mümkün olduğunca evde kalma, gereksiz seyahatleri erteleme, sosyal ilişkilerin asgari düzeye indirilmesi, kapalı ortamların iyi havalandırılması, önerilen izolasyon ve karantina sürelerine mutlak uyumun sağlanması.

Şu hususların bir toplumun bu tür yüksek halk sağlığı riskleri mevcudiyetinde çok önemli olduğunu düşünüyorum:

  • İyi vatandaş olma bilinci geliştirilmeli; aşılama, tarama, temaslı izlenmesi, izolasyon ve karantina kurallarına uymada azami dikkat gösterilip, sağlık çalışanlarına yardım edilmelidir.
  • Temaslı takibi ve vaka bulma çalışmaları arttırılarak devam ettirilmelidir. Filiasyon çalışmalarında saptanan infekte kişiler izolasyona alınmalıdır. 
  • Varyantların ülkeye girişlerinin ve ülke içinde yayılımlarının önlenmesi için zorunlu olmayan yurt dışı ve yurt içi seyahatlerden kaçınılmalıdır.
  • İnfekte kişilerin ülkeye girmelerini engelleyecek önlemler alınmalıdır: Çok riskli ülke ve/veya bölgeler tanımlanmalı; güncellenmeli ve bu bölgelerden girişler bir süreliğine tümüyle durdurulmalıdır. 
  • Ülkeye yurt dışından girişte COVID-19 test sonucu belgesi bulunmalı veya testin girişte yapılması zorunlu tutulmalıdır. 
  • Varyantların yaygın olduğu ülkelerden girişlerin öncesinde test, girdikten sonra test, karantina ve karantina sonu test zorunlu hale getirilmelidir. 
  • Riskli bölgelerden gelenlerde gelişen enfeksiyonlarda mutlaka PCR testinin ötesinde virüsün genom analizinin yapılması sağlanmalıdır.

İlk aşıda kullanılan aşı ile ikinci aşının devam etmesi idealdir

Aşılama aşamalı bir şekilde yapılıyor. İlk aşıyı Çin aşısı olmuş biri sonraki aşısını Alman veya Rus aşısı olabilir mi? Yerli aşılar ne zaman devreye girecek? 
COVID-19 aşılamasının aynı ürünle tamamlanması uygun olandır. İlk aşıda kullanılan aşı ile ikinci aşının devam etmesi idealdir. Karışık aşı uygulamalarının güvenliği ve etkinliği henüz yeterince değerlendirilmemiştir. İlk doz aşının hangi ürün olduğunun belirlenemediği veya artık mevcut olmadığı istisnai durumlarda ise mevcut herhangi bir mRNA COVID-19 aşısı, aşılama serisini tamamlamak için dozlar arasında minimum 28 günlük bir aralık koymak kaydıyla uygulanabilir. Türkiye’de aşı çalışmaları devam etmekte Faz 2 aşamasını geçen aşı çalışmalarının bu yıl içinde, yaz aylarında tamamlanabileceği tahmin edilmektedir.

Yeniden aşılanmak gerekebilir

Koronavirüs aşısı grip aşısı gibi her yıl yapılması gerekli bir aşı mı?

Şu anda bu soruya cevap vermek güçtür. Hastalığın seyrinin nasıl gideceği kontrolün sağlanma düzeyinin nasıl olacağı konularında kestirimlerde bulunmak için henüz yeterli bilgimiz yoktur. Yeni varyantların nasıl yayılacağı, aşıya cevaplarının ne düzeyde olduğu da henüz belli değildir. Bu süreç çok dinamik bir süreç olup, aşının daha sonraki dönemlerde de  rapellerinin yani hatırlatma dozlarının yapılması gerekebilir. 

Aşı uygulamaları olabildiğince hızlı biçimde yapılmalı

Son olarak ne söylemek istersiniz?

Pandeminin seyri, henüz bilgilerimiz kısıtlı da olsa, COVID-19’un mevsimsel grip infeksiyonu gibi hayatımızda olacağını ve birlikte yaşadığımız bir infeksiyon haline geleceği riskinin yüksek olacağını göstermektedir. COVID-19’la yaşamayı aslında büyük ölçüde öğrendik ve öğrenmeye de devam ediyoruz. Bundan sonrası artık aşı uygulamalarıdır. Aşılamada amaç hem hastalığın hafif geçmesini sağlayarak ölümlerin ve hastane yüklerinin azaltılmasını sağlamak hem de hastalığın yayılmasını durdurmaktır. Bu amaçlarla aşı uygulamaları toplumda hastalık için yüksek risk gurubu ve bulaştırmada yüksek risk grubu sıralamasıyla ama olabildiğince hızlı biçimde yapılmalıdır. Bu noktada Türkiye’nin neredeyse yeterli yaygınlıkta kullanılabilecek aşı bağlantılarını yapmış olduğunu, sağlık personelimizin de olağanüstü bir gayretle aşı uygulamaları yaptığını biliyoruz. Dolayısıyla resmi kaynakların bilgilendirmelerine itibar edilmesi ve kurallara uyulması salgının biran önce sona ermesi ve eski günlere dönmemiz açısından hayati önem taşımaktadır. 

Herkese sağlıklı günler dilerim. 

Gazete Eskişehir Ekspres'in Mart-2021 sayısından...